Franciscaanse spiritualiteit

Het tentamen over de spiritualiteit van de mindere broeders en zuster heb ik met plezier gedaan.
Het lezen van en me opnieuw verdiepen in de Franciscaanse traditie vond ik een weldaad. Ik werd geraakt door de puurheid, de ondubbelzinnigheid van deze ‘armoedige rijkdom’.
Maar er was ook veel vervreemding. Waarom zo en waarom op deze manier?

De volgende vragen spelen voor mij als ik bezig ben met wat Franciscus en Clara, Jacoponi dat Todi en Bonaventura in mij bloot leggen.
- Als ‘vernieting’ betekent dat je door de bodem van je zelforganisatie gezakt bent, en dat je ‘in God’ bent, is er dan behalve een positieve omarming van het lijden nog een alternatief? Heb je verweer (letterlijk: de mogelijkheid) om je te verzetten als lijden de gestalte van onrecht aan-neemt?
- Bij het Testament van Franciscus werd ik getroffen door de sterke nadruk op dienstbaarheid, boete en nederigheid. Hiermee verbonden is de grote mate van onderwerping aan het instituut en het gezag. Deze termen, die in onze zelf-maak-samenleving weinig opgeld doen, verdienen een vertaling in positievere taal. Hierboven heb ik daartoe een poging gedaan. Wat is er meer nodig om deze evangelische noties aansluiting te laten vinden bij het levensgevoel van onze tijdgenoten? In het kader van geestelijke begeleiding is daarbij de vraag of ze gebruikt worden in een kader van vergoten van vrijheid of in het tegendeel daarvan.

Franciscaanse spiritualiteit en geestelijke begeleiding
Voor de geestelijke begeleiding lijken mij de volgende inzichten ten aanzien van de confrontatie met de Schrift bruikbaar:
- Evangelische raden als ‘vernieting’, ‘nederigheid’, ‘boetvaardigheid’ zijn niet moraliserend bedoeld. Alleen zo gebruikt kunnen ze binnen geestelijke begeleiding vruchtbaar zijn als handreiking die ruimte biedt en perspectief opent. Dat zal tot uiting komen in een open wijze van vragen stellen; meer een wenking dan een dwingende opdracht.
Belangrijk is voor mij het inzicht dat God precies andersom kijkt als wij: niet vanuit een ideaal, maar vanuit de werkelijkheid. In de praktijk van de begeleiding kan als houding gelden: “vertel maar hoe het is, niet hoe het zou moeten zijn.”
- De levensstijl van de begeleider is van belang en de modelwerking ervan ook.
- De Franciscaanse spiritualiteit en omgang met de Schrift biedt unieke aangrijpingspunten om de maatschappelijke uitwerking van het evangelie en een daarop gebaseerde levensstijl aandacht te geven. Te midden van andere omvormingsmodellen biedt de Franciscaanse traditie op dit punt een uniek proprium.



Eigen praxis
Ten aanzien van de omgang met het Woord van God zoals zich dat voltrekt in mijn leven, heb ik de volgende inzichten gevonden:
- ‘De Schrift’ is meer dan de geschreven Bijbeltekst. Ook de natuur (zie o.a. Het Zonnelied) en gebeurtenissen (de ontmoeting met de melaatse) kunnen gaan fungeren als woord van de Heer. Waar je ook kijkt, overal is God. Niet alleen daar waar ik hem verwacht of wil zien.
- Het was geen nieuwe gedachte het Woord van God te lezen als in een spiegel, maar het heeft wel nieuwe glans gekregen. Het beeld biedt mogelijkheden voor verdiepende dialoog. Bijbel lezen is niet: kennis nemen van, maar ook: op me in laten werken, zijn ruimte in laten nemen, reageren, vragen: ben ik mooi? En: antwoord ontvangen. God kijkt mij tevoorschijn.
- Dat geldt ook voor mijn verlangen naar God. Want ook dat is een poging God binnen mijn werkelijkheid te trekken. Maar de beweging is andersom: dat ik vanuit mijn niet-zijn in Gods-zijn getrokken wordt.
Het meest fundamenteel is voor mij het inzicht dat het aangereikte model zich niet laat organiseren. Franciscus gaat radicaal ver in het dereguleren van zijn ik-organisatie. Maar het gaat erom in hoeverre ik dat afzien van mijn ik-gerichtheid aan de hand van het lezen van de Schrift ook in mijn eigen leven toe wil en kan laten.
Ik heb ontdekt dat het heel subtiel ligt: juist in het organiseren van mijn geestelijk leven ben ik erg op mijzelf gericht. Die ik-gerichtheid raak je nooit kwijt, tenzij God het je geeft, en jou als het ware boven jezelf uit tilt.
In het lezen van de tekst ‘van de Echte Vreugde’ werd me duidelijk dat het om mijzelf gaat en hoe de omvorming in liefde in mij zichtbaar wordt. Het gaat om innerlijke groei, gewonnen levenswijsheid die het kwaad in mezelf kan overwinnen. De vrucht van de Geest (die zich bijvoorbeeld uit in geduld) is ware vreugde; en ware vreugde is de vrucht van de Geest.



De afbeeldingen bij dit blog vormen een drieluik op Sint Fransiscus: 'Sint Frans', geschilderd door Paul Werner en Fons Heijnsbroek, 2007. Alle voorschetsen van het drieluik zijn van Paul Werner. Grote inspiratie tot het schilderen was het muziekstuk The Canticle of the Sun, 1997, geschreven door Sofia Gubaidulina.