Leven zonder waarom

Waarom zou je willen leven zonder waarom? (zoals Eckhart zegt).
Vragen zijn toch mooi?
Rutger Koplands opmerking 'Geef mij maar een vraag en geen antwoord’, spreekt me aan. Vragen houden de werkelijkheid open. SCheppen toekomst.
Maar dat zegt wel iets over de kwaliteit en de richting van de vragen.
Zolang de werkelijkheid antwoord moet geven op de vragen die we haar stellen - of die vragen oproept waarop we een antwoord kunnen vinden - en aldus beantwoordt aan onze categorieën, blijven we met haar opgesloten in het denkkader dat we zelf bedacht hebben en in stand houden.
Je hebt dus open en gesloten vragen. Dat leerde ik al bij de eerste beginselen van pastoraat.

Het leven-zonder-waarom van Eckhart is niet bedoeld om onze vragen te doen verstommen, maar richt onze aandacht af van onszelf naar het leven zelf. Present zijn in wat we beleven, je zelf niet meer gade slaan of beoordelen. Spelen zoals een kind speelt.
"Dikwijls is ons doen, bijvoorbeeld onze welbewuste arbeid, voortdurend kleiner dan wat wij zijn. Het is dan niet een uitdrukking van onze rijkdom, onze krachten. ons verlangen, maar zorgt ervoor dat we in een soort bloedeloze tevredenheid met ons zelf blijven steken als in het pantser van een kreeft: (D. Sölle, Mystiek en verzet, 49-50).
Leven zonder waarom is helemaal oor, oog, hart en ziel zijn.

Is het daarom dat mystieke teksten en poëzie zoveel verwantschap hebben?
‘Poëzie laat ons onze illusies zien en breekt ze af. Poëzie vertelt ons dat wij de wereld ooit hebben gekend toen wij er nog niet waren en haar pas weer zullen kennen als we er niet meer zijn. Dat is het schrijnendste protest tegen de vanzelfsprekende wereld van alledag’(Kopland in: Mooi, maar dat is het woord niet, p. 178).

Ontworteling

De maand van de spiritualiteit heeft als thema: wortel schieten.
Het is een mooi en bijbels beeld: wortelen, diepgang en houvast vinden, vruchtbaar zijn.

Mystici pleiten er juist voor dat we moeten ontwortelen. Onze voorstellingen kunnen soms eerder een blokkade dan een hulpmiddel zijn in de nadering tot God. Daarom is altijd ook ont-worteling nodig, ont-hechting, loslaten. Je verlaat het huis dat je zo vertrouwd en veilig was.
Een ongewis avontuur volgt.

Van de Moslim-mystica Rabie’a (Basra, overleden 801) wordt verteld dat men haar zag zitten met in haar ene hand een vuurkooltje en in de andere een kruik water.
Men vroeg haar wat ze daar mee wild. Ze antwoordde: ‘Met het vuur ga ik het paradijs verbranden en met het water de hel uitblussen, zodat de mensen leren om God te zoeken niet uit verlangen naar het paradijs noch uit vrees voor de hel, maar louter en alleen om Hemzelf’.’ (D.C.Mulder, in: Encyclopedie van de mystiek. Fundamenten, tradities en perspectieven, Kok/Lannoo, Kampen/Tielt 2003, 492).

Eckhart, Solle en Lewis

Lezend over Eckhart word ik verwezen naar het boek van Dorothee Sölle, Mystiek en verzet. Het stond al tijden in mijn kast, nog ongelezen.

Tot mijn verrassing bespreekt Sölle in het boek de bekering/mystieke ervaring van de Britse hoogleraar uit Oxford. Twee werelden ontmoeten elkaar, waarvan ik dacht dat ze elkaar niet zouden kennen.
Sölle beschrijft Lewis' ervaring respectvol en heel precies. Ze merkt op dat de wereld van Lewis, die alles op orde lijkt te hebben, door zijn zelforganisatie zakt. Met komische en alarmerende beelden beschrijft Lewis zichzelf als een ingekapselde kreeft, een man in een knellend pak, een sneeuwpop.
Sölle: "De wereld van dit ingekapselde ik is alledaags en saai, alles is geregeld en zonder sensatie. In deze normaliteit van het existeren is God afwezig en onbekend" (Mystiek en verzet, 47).
De ontmoeting met de Eeuwige heeft tot gevolg dat in een moment - welke Lewis zelf beschrijft als een volstrekt open en vrijwillige keus - "alle verhulsels, vormen, rollen, bevriezingen die het ik normaliter onder controle" heeft weg vallen. De mens Lewis wordt vrij, het pantser verkruimelt, de sneeuwpop smelt.
Hier vallen 'kiezen' en 'gekozen worden' samen. "Ik ben wat ik doe", vat Lewis het zelf kernachtig samen.
Eckhart noemt deze eenheidservaring het doen 'zonder waarom'.

Zou Jezus daarom een kind ten voorbeeld stellen aan allen die het koninkrijk zoeken. Want een kind valt helemaal samen met zichzelf, gaat helemaal op in zijn spel. Als hij politieagentje speelt, isstyle="font-style:italic;"> hij een politieagent. Een kind is wat hij doet - en omgekeerd.

Op nog een ander niveau blijkt de mystieke ervaring een ervaring van eenheid te zijn: het verbindt hier twee werelden. Van een traditioneel gelovige als Lewis en een modern gelovige als Sölle. De wereld van de apologetiek en de politiek. Het verticale en het horizontale. Intimiteit en solidariteit (Jurjen Beumer).

Toevallig bekeken we vorige week maandag de film Shadowlands over het leven van Lewis. De rol wordt vertolkt door Anthony Hopkins.
Prachtig laat hij zien hoe de zelfverzekerde Jack Lewis van zijn stuk is (stottert, niet uit zijn woorden komt, schokkerig beweegt) als hij Joy Gresham ontmoet.
Niet voor niets heet Lewis' autobiografie 'Surpised by Joy', 'Verrast door Joy/vreugde'.

Een mooie bespreking door Sylvain de Bleeckere van de film staat trouwens in het zo juist verschenen 'De bijbel cultureel'

Bomen en mijn ware zelf

Herfst 2009. De bomen zijn kaal en juist nu in hun pracht en trots te zien.
Dat deed de denken aan woorden van Thomas Merton:

"Een boom bewijst God eer door een boom te zijn. Want door te zijn wat God wil dat hij is, gehoorzaamt hij Hem. (…) Als hij zou proberen iets anders te zijn dan waartoe hij was bestemd, zou hij minder op God lijken en Hem daardoor minder eer bewijzen. (…) De vormen en individuele karakters van levende en groeiende dingen, van onbezielde wezens, van dieren en bloemen en van de hele natuur vestigen hun heiligheid onder Gods oog. Hun essentiële, onderscheiden kwaliteit is hun heiligheid. Het is het stempel van Zijn Wijsheid en Zijn Werkelijkheid in hen. (…) Dit blad heeft zijn eigen textuur, zijn eigen nervenaderpatroon en zijn eigen heilige vorm, en de baars en de forel, diep verborgen in de rivier, worden heilig verklaard door hun schoonheid en kracht. De meren, verscholen tussen de heuvels, zijn heiligen, en ook de zee is een heilige die God zonder ophouden prijst met haar majestueuze dans. De grote, gekliefde, halfnaakte berg is nog een van Gods heiligen. Niets is met hem te vergelijken. Hij is de enige, met zijn eigen karakter. Niets anders ter wereld imiteerde God ooit op die manier of zal het ooit doen. Dat is zijn heiligheid. (…)
Bomen en dieren hebben geen enkel probleem. God maakt ze tot wat zij zijn, zonder hen te raadplegen, en zij zijn volmaakt tevreden. Voor ons is dat anders. God laat ons vrij om te worden wat we willen worden, zoals we willen. We zijn vrij om echt te zijn of onecht. We kunnen echt of vals zijn, de keuze is aan ons."

Merton Thomas, New Seeds of Contemplation. NY: New Direction Books, 1962, 29-32. (Vert. Dirk Doms)

Wandelen

Als je een keer
begonnen bent
met God te
wandelen, dan
wandel je maar
door, het hele
leven is dan één uit
wandelen gaan.
ETTY HILLESUM

Allerzielen

Regelmatig lees ik uit een prachtige bundel: 'Wijsheid uit de abdijen'. Het is een dagboek met teksten voor elke dag van het jaar.
Vandaag, 2 november, luister ik naar woorden van Anthony van Sourozh (Anthony Bloom). Hij verwijst naar het woorden van de kerkvaders dat we heel ons leven de dood voor ogen moeten houden.
Dat is niet enkel bedoeld als een 'memento mori', als een dagelijks leven onder de doem en dreiging van de dood.
Nee, het neemt ons mee naar een situatie waarin we zorg verlenen aan een geliefde die op sterven ligt. Elke handeling zou de laatste keer kunnen zijn. Elk woord je laatste woord. Dat geeft aan wat je doet en zegt een bepaalde lading.
"Alles wat we op zo'n moment doen - de manier waarop we een kopje thee halen, of een kussen beter schikken - beschouwen we dan als de allerbelangrijkste handeling in ons leven. In een simpele handeling, een enkel woord vatten we heel onze relatie met zo iemand samen, de diepte ervan, de liefde, de zorg en de waarheid van die relatie."
Leven met de dood voor ogen is dan niet dreigend, maar geeft intense glans en zin.